Müjde Işıl – Geçen hafta sona eren 59. Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde heyet şu tarifi yaparak En Düzgün Belgesel Ödülü’nü deklare etti: “Unutulmuş kayıp bir sesin günümüz sanatkarlarının içinde yankısını ararken, bir ahenk ortasında bayanlar vardır diyen, izleyenlere güç ve umut veren bir sinema.” O sinema; direktörlüğünü Berna Gençalp’in, yapımcılığını Berat Birinci, Yonca Ertürk ve Berna Gençalp’in yaptığı “Kim Mihri”ydi. Birinci bayan ressamlarımızdan Mihri Müşfik’in hayatı, sanatı, atıldığı seyahatler bugün bile fazlaca cesurca. Tevfik Fikret’in vefatının akabinde yüzünün maskını alan da o; Atatürk’ün, Roosevelt’in, Edison’un portresini yapan da… Ressam Mihri hâlâ keşfedilmeyi bekliyor. “Kim Mihri” belgeseli onunla tanışmak için değerli bir fırsat. Sinemanın ve Mihri’nin kıssasını Berna Gençalp’ten dinledik.
Ressam Mihri ile ne vakit tanıştınız?
Ben aslına bakarsanız daima bayan kıssalarının peşindeydim. 2012-2013 senelerında İstanbul Modern’de katıldığım, Sanat Tarihçisi Burcu Pelvanoğlu’nun verdiği Türk fotoğraf sanatı tarihi derslerinde Mihri’den haberim oldu. Mihri 19. YY’ın son çeyreğinde İstanbul’da doğuyor; ekonomik, toplumsal ve politik çalkantıların tepe yaptığı senelerda profesyonel bir ressam olarak İstanbul, Roma, Paris, New York üzere kozmopolit kentlerde yaşıyor ve çalışıyor. Batı’dan Doğu’ya seyahat eden seyyah, sanatçı, tüccar, asker, diplomat erkekleri biliriz de Doğu’dan Batı’ya giden bayan ve ressam pek bilmeyiz. Mihri’nin kıssasında her şey zıt yüz. Bu epey hoşuma gitti. Zira bu durum tüm bildiklerimizi sorgulatıyor.
niçin kurmaca değil de belgesel?
Benim formasyonum sinema, ‘90’lı ve 2000’li yılların başında lisans ve yüksek lisansımı sinema üzerine yaptım. “Çok bayanlı işler” denerek reddedilen uzun metraj kurmaca senaryolar yazıp duruyordum. Alışılageldik kahramanlık öyküleri yazmaya elim varmadığı için benim yazabildiğim tipten senaryoların çekilme bahtı hiç olamayacak üzere gelmeye başlamıştı. daha sonra Mihri’nin öyküsü bende büyük bir yazma isteği uyandırdı. Bir sefer daha bahtımı denemek istedim. 2016’da Antalya Sinema Forum’da birinci takviyemizi kazandık ve bu biçimdece proje yola çıkmış oldu. Belgeselin çekimleri sırasında yabancı fotoğraf ajanslarında özgün Mihri fotoğrafları olduğunu tespit etmiştik. İnanır mısınız, o tarihe dek hanımın net bir fotoğrafı yoktu. Eski gazete kupürlerinden simasını tam çıkarmak mümkün değildi. Hatta farklı farklı bayanların fotoğrafları çeşitli kaynaklarda Mihri’nin fotoğrafı olarak kullanılıyordu. Bu niçinle de yaptığı bayan portrelerinin hangisi portre hangisi otoportre tartışmalıydı. Tüm bu karışıklığa son vermek için o yabancı ajanslardaki Mihri fotoğraflarını sinemada kullanmak kuraldı. US Embassy Grant yardımıyla son anda bu fotoğrafları da sinemaya dahil edebilmeyi başardık. Mihri’nin hayatının kurmacadan evvel belgesel olmasının epeyce isabetli olduğunu düşünüyorum. bu biçimdece pek bütünlüklü bir biçimde, eldeki en yeni ve objektif bilgilerle, uzmanların anlatımıyla Mihri’yi aktarmak mümkün oldu.
Araştırmalarınız ne kadar sürdü?
Son ana kadar sürdü, diyebilirim. Üretim sürecinde Mihri’nin Amerika senelerında yaptığı ve daha evvel kayıt altına alınmamış Rezzan Yalman portresini bulduk ve birtakım Eski Türkçe ve İngilizce dokümanlara ulaştım. O sırada Mihri üzerine birinci doktora tezinin Kanada’da yaşayan Sanat Tarihçisi Hasret Gülin Dağoğlu tarafınca yazılmakta olduğunu haber aldım. Mihri’nin hayatının en karanlıkta kalmış senelerına yani Avrupa ve Amerika senelerına ışık tutan bulguları ile sinemaya dahil oldu. “Kim Mihri” belgeseli Burcu Pelvanoğlu, Mahinur Tuna, Hasret Gülin Dağoğlu, Selin Turan üzere araştırmacıların yer aldığı bir belgesel. Hepsine teşekkür ediyorum.
Mihri’nin öyküsü, unutmak yerine hatırlansaydı, bayanların bu biçimde örneklerle hayatı nasıl değişirdi bugün?
Arkamız daha sağlam olurdu üzere geliyor bana. Hem bayanlar kendilerine daha inançlı olurdu tıpkı vakitte toplum bayanlara karşı daha az önyargılı olurdu. Önümüz daha açık olurdu.
Animasyon kısımlarında Feride Çetin’i ve Mihri’yi bir ortaya getirme fikri nasıl oluştu?
Yazarken bile animasyon kısımlar olmasını istiyordum. Yazdığım animasyon kısımların birçoklarını belgesele taşıdım. Animasyon direktörümüz Berat Birinci ile bir epey farklı teknikte denemeler yaptıktan daha sonra rotoskopi, 2D ve üç boyutlu ile karışık bir teknik kullanmanın en doğrusu olduğunu düşündüm. bu biçimdece Mihri’nin portrelerindeki gerçekçi göz sözlerini gerçek çekim yaptığımız oyuncudan alıp gerisini özgür çizim olarak tamamlayabilecektik. Yapımcılarımızdan Yonca Ertürk, Feride Çetin’i önerdi. Ve sonuç olağanüstü oldu. Feride, Mihri’ye hayli yakıştı. Animasyon kısımları, Eleni Lomvardou imzalı müziklerle birlikte sinemanın en özgün yanlarından birini oluşturuyor.
Feride Çetin: “O yaptıysa biz de yaparız!”
“Kim Mihri” projesinden “Put Şeylere” sinemasının setinde üretimci Yonca Ertürk ile sohbet ederken haberdar oldum. Daha evvelce Selim İleri’nin onun hakkında yazdığı oyun ve makaleleri okumuştum. Bayan Yapıtları Kütüphanesi’ne gidip hakkında araştırma yapmış ve fotoğraflarının kopyalarını çalışma masamın üzerine yerleştirmiştim. Yonca bu projeden bahsedince, kesinlikle ortasında olmak istediğimi söylemiş oldum. Beni dahil ettikleri için minnettarım. Mihri, bu sinemaya katılan herkesi dönüştürdü. Ben Özal neslinin utangaç üyelerinden biriyim. “Çok hayal kurma, bol yara alırsın” dediler bana. Yeri geldiğinde küstah ve kararlı olmayı öğretmediler. Mihri’nin dünyanın dört köşesine gidip her seferinde sıfırdan meslek inşa etmesi ilham verici. İstanbul işgal altındayken parklarda kızları fotoğraf çizmeye çıkarmış, çıplak modelle çizim çalışmaları yapmalarını sağlamış bir öncü. Artık “Bu kurallarda bu memlekette bir şey yapılmaz” diye şikayet edene Mihri’yi örnek veriyorum. O yaptıysa biz de yaparız!
Ressam Mihri ile ne vakit tanıştınız?
Ben aslına bakarsanız daima bayan kıssalarının peşindeydim. 2012-2013 senelerında İstanbul Modern’de katıldığım, Sanat Tarihçisi Burcu Pelvanoğlu’nun verdiği Türk fotoğraf sanatı tarihi derslerinde Mihri’den haberim oldu. Mihri 19. YY’ın son çeyreğinde İstanbul’da doğuyor; ekonomik, toplumsal ve politik çalkantıların tepe yaptığı senelerda profesyonel bir ressam olarak İstanbul, Roma, Paris, New York üzere kozmopolit kentlerde yaşıyor ve çalışıyor. Batı’dan Doğu’ya seyahat eden seyyah, sanatçı, tüccar, asker, diplomat erkekleri biliriz de Doğu’dan Batı’ya giden bayan ve ressam pek bilmeyiz. Mihri’nin kıssasında her şey zıt yüz. Bu epey hoşuma gitti. Zira bu durum tüm bildiklerimizi sorgulatıyor.
niçin kurmaca değil de belgesel?
Benim formasyonum sinema, ‘90’lı ve 2000’li yılların başında lisans ve yüksek lisansımı sinema üzerine yaptım. “Çok bayanlı işler” denerek reddedilen uzun metraj kurmaca senaryolar yazıp duruyordum. Alışılageldik kahramanlık öyküleri yazmaya elim varmadığı için benim yazabildiğim tipten senaryoların çekilme bahtı hiç olamayacak üzere gelmeye başlamıştı. daha sonra Mihri’nin öyküsü bende büyük bir yazma isteği uyandırdı. Bir sefer daha bahtımı denemek istedim. 2016’da Antalya Sinema Forum’da birinci takviyemizi kazandık ve bu biçimdece proje yola çıkmış oldu. Belgeselin çekimleri sırasında yabancı fotoğraf ajanslarında özgün Mihri fotoğrafları olduğunu tespit etmiştik. İnanır mısınız, o tarihe dek hanımın net bir fotoğrafı yoktu. Eski gazete kupürlerinden simasını tam çıkarmak mümkün değildi. Hatta farklı farklı bayanların fotoğrafları çeşitli kaynaklarda Mihri’nin fotoğrafı olarak kullanılıyordu. Bu niçinle de yaptığı bayan portrelerinin hangisi portre hangisi otoportre tartışmalıydı. Tüm bu karışıklığa son vermek için o yabancı ajanslardaki Mihri fotoğraflarını sinemada kullanmak kuraldı. US Embassy Grant yardımıyla son anda bu fotoğrafları da sinemaya dahil edebilmeyi başardık. Mihri’nin hayatının kurmacadan evvel belgesel olmasının epeyce isabetli olduğunu düşünüyorum. bu biçimdece pek bütünlüklü bir biçimde, eldeki en yeni ve objektif bilgilerle, uzmanların anlatımıyla Mihri’yi aktarmak mümkün oldu.
Araştırmalarınız ne kadar sürdü?
Son ana kadar sürdü, diyebilirim. Üretim sürecinde Mihri’nin Amerika senelerında yaptığı ve daha evvel kayıt altına alınmamış Rezzan Yalman portresini bulduk ve birtakım Eski Türkçe ve İngilizce dokümanlara ulaştım. O sırada Mihri üzerine birinci doktora tezinin Kanada’da yaşayan Sanat Tarihçisi Hasret Gülin Dağoğlu tarafınca yazılmakta olduğunu haber aldım. Mihri’nin hayatının en karanlıkta kalmış senelerına yani Avrupa ve Amerika senelerına ışık tutan bulguları ile sinemaya dahil oldu. “Kim Mihri” belgeseli Burcu Pelvanoğlu, Mahinur Tuna, Hasret Gülin Dağoğlu, Selin Turan üzere araştırmacıların yer aldığı bir belgesel. Hepsine teşekkür ediyorum.
Mihri’nin öyküsü, unutmak yerine hatırlansaydı, bayanların bu biçimde örneklerle hayatı nasıl değişirdi bugün?
Arkamız daha sağlam olurdu üzere geliyor bana. Hem bayanlar kendilerine daha inançlı olurdu tıpkı vakitte toplum bayanlara karşı daha az önyargılı olurdu. Önümüz daha açık olurdu.
Animasyon kısımlarında Feride Çetin’i ve Mihri’yi bir ortaya getirme fikri nasıl oluştu?
Yazarken bile animasyon kısımlar olmasını istiyordum. Yazdığım animasyon kısımların birçoklarını belgesele taşıdım. Animasyon direktörümüz Berat Birinci ile bir epey farklı teknikte denemeler yaptıktan daha sonra rotoskopi, 2D ve üç boyutlu ile karışık bir teknik kullanmanın en doğrusu olduğunu düşündüm. bu biçimdece Mihri’nin portrelerindeki gerçekçi göz sözlerini gerçek çekim yaptığımız oyuncudan alıp gerisini özgür çizim olarak tamamlayabilecektik. Yapımcılarımızdan Yonca Ertürk, Feride Çetin’i önerdi. Ve sonuç olağanüstü oldu. Feride, Mihri’ye hayli yakıştı. Animasyon kısımları, Eleni Lomvardou imzalı müziklerle birlikte sinemanın en özgün yanlarından birini oluşturuyor.
Feride Çetin: “O yaptıysa biz de yaparız!”
“Kim Mihri” projesinden “Put Şeylere” sinemasının setinde üretimci Yonca Ertürk ile sohbet ederken haberdar oldum. Daha evvelce Selim İleri’nin onun hakkında yazdığı oyun ve makaleleri okumuştum. Bayan Yapıtları Kütüphanesi’ne gidip hakkında araştırma yapmış ve fotoğraflarının kopyalarını çalışma masamın üzerine yerleştirmiştim. Yonca bu projeden bahsedince, kesinlikle ortasında olmak istediğimi söylemiş oldum. Beni dahil ettikleri için minnettarım. Mihri, bu sinemaya katılan herkesi dönüştürdü. Ben Özal neslinin utangaç üyelerinden biriyim. “Çok hayal kurma, bol yara alırsın” dediler bana. Yeri geldiğinde küstah ve kararlı olmayı öğretmediler. Mihri’nin dünyanın dört köşesine gidip her seferinde sıfırdan meslek inşa etmesi ilham verici. İstanbul işgal altındayken parklarda kızları fotoğraf çizmeye çıkarmış, çıplak modelle çizim çalışmaları yapmalarını sağlamış bir öncü. Artık “Bu kurallarda bu memlekette bir şey yapılmaz” diye şikayet edene Mihri’yi örnek veriyorum. O yaptıysa biz de yaparız!