Seray Şahinler – Telif haklarının mevcut durumu ve akıbeti son senelerda daha epeyce konuşuluyor, tartışılıyor. Gerek yasal düzenlemeler gerek meslek birlikleri ve varislerin uğraşlarıyla müelliflerin hakkı daha sıkı önlemlerle korunuyor diyebiliriz. Türkiye’nin 1959’da Osman N. Karaca tarafınca kurulan birinci telif ajansı ONK ise bu alandaki en esaslı kurum. Kitap, tiyatro, sinema-tv alanındaki çalışmalarını sürdüren ONK İdare Heyeti Mehmet N. Karaca ile Türkiye’deki telif hakları üzerine konuştuk…
Türk edebiyatının yurt haricindeki tanınırlığı ve bilinirliği son senelerda ne durumda?
Büyük bir değişikliğin var olduğunu düşünmüyorum. Bizim üzere ajansların uğraşları ve kimi müelliflerin ferdi teşebbüsleriyle ve kesinlikle Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yabancı yayıncılara kendi lisanlarına çeviri için sağladığı teşvik programı TEDA’nın tesiriyle yurt haricinde yayımlanan Türk yapıtları nicelik olarak artmış görünebilir lakin bu Türk Edebiyatı’nın tanınırlığı ve bilinirliğini önemli oranda arttırdı mı bilemiyorum. Bir konuya dikkat çekmek isterim. Yapıtlarımızın büyük pazarları oluşturan İngilizce, Fransızca üzere Batı lisanlarında yayımlanıp yayımlanmadığına bakıyoruz, bunu ölçü alıyoruz. Lakin İngiltere’de çeviri eser oranı yüzde 5, Amerika’da yüzde 3, Fransa’da biraz daha yeterli yüzde 15’in biraz üzerinde. Yani dünyanın dört bir yanından muharrirler yapıtları bu lisanlara çevrilmesini ümit ediyor ancak sonuçta oradaki yayıncıların yayımlayabileceği çeviri eser sayısı da sınırsız değil. 2019 başında telif hakkı kalkana kadar Sabahattin Ali’nin başta “Kürk Mantolu Madonna” olmak üzere yapıtlarını tüm kıymetli pazarlarda yayımlatma muvaffakiyetini yakaladık. Öncesinde Reşat Nuri Güntekin’in “Yaprak Dökümü”, “Dudaktan Kalbe” üzere yapıtlarından uyarlanan televizyon dizilerinin yurt haricinde tanınması bilhassa Rusya, Doğu Avrupa ve Balkan ülkelerinde müellifin yapıtlarının sıkça yayımlanma imkanı bulmasına yol açtı. Son periyottaki en değerli başarımız ülkemizde de bir daha keşfedilen müellifimiz Suat Derviş’in “Çılgın Gibi” isimli romanının “In the Shadow of the Yalı” ismiyle ABD’de yayımlanması oldu. Müellifin “Ankara Mahpusu” isimli yapıtı de yakında bu ülkede yayımlanacak.
Telif hakları bugün ne durumda pekala? Şu an yaşanan badireler meseleler neler?
Geçmişte yaşanan ıstırapları düşündüğümde bugün telif hakları konusunda hiç de küçümsenmeyecek bir ilerleme kelam konusu şüphesiz. ONK Ajans Türkiye’nin birinci telif hakları ajansı ve merhum babam Osman N. Karaca tarafınca 1959 yılında kuruldu. Ben lise öğrencisiyken, ‘70’li yılların ikinci yarısında bile edebiyatla, sanatla direkt ilgili olmayan çeşitli yaş kümelerinden beşerler telif hakkı teriminin ne olduğunu bilmiyorlardı. Bugün muhakkak bir eğitim seviyesindeki herkes için bu kavram bilinir olmuş durumda. Yaşanan kahırlara gelince; bizim ajans olarak çalışma alanlarımız kitap, tiyatro, sinema ve televizyon ve her birinin kendine mahsus meşakkatleri oluyor olağan olarak. Örneğin bugün yayıncılık sanayisinin her türlü sorunu olağan olarak bize ve natürel temsil ettiğimiz yazarlara yansıyor…
Türk tiyatrosundaki yeni sesler, yeni oyunları ve müellifleri daha epeyce keşfediyor artık. Tiyatrodaki telif hakları ne durumda?
İki bahse değinmek isterim: Birincisi, küçük toplulukların kimileri özgün yapıtların isimlerini değiştirerek, afiş ve duyurularında muharrir ismine yer vermeyerek telif ödemekten kaçınıyorlar. Bunu ayıplıyorum ve ayrıyeten hak teslimiyeti açısından kusurlu buluyorum. Tiyatro sanatını icra eden sanatkarlara hiç yakıştıramadığım bir durum. İkincisi ise küçük bir şikâyet. Gerek birtakım ödenekli tiyatrolar gerekse özel tiyatrolar sahnelemek istedikleri oyunların, bilhassa de yabancı oyunların telif hakkı için ajansımıza kimi vakit fazlaca geç müracaatta bulunuyorlar. Öğreniyoruz ki oyun programa alınmış, provalara başlanmış, prömiyer günü gelmiş çatmış, bu biçimde bir vakit içindemayla tiyatro bize telif hakkı müracaatında bulunuyor. halbuki yabancı bir muharririn yurt haricindeki ajansı kelam konusu oyunla ilgili tahminen hiç rasyonel olmayan bir avans talebinde bulunacak. Tahminen oyunun oynanmasını istemeyecek. Politik niçinlerle geçmişte bu biçimde durumlar oldu. Bu durumda haftalarca provalarda verdikleri emeğin boşa gitme mümkünlüğü ortaya çıkıyor. Bizi üzen bu çeşit durumlar oluyor. Sorun çıkmasa bile bize kontrat sürecini tamamlamak için kâfi mühlet kalmıyor.
Kültür yayıncılığı pazarın yüzde 45’i
Türkiye’de yayıncılık için sıkıntı bir müddetç işliyor. Kâğıt krizi yaşanıyor lakin bir yandan da kitap basım adetlerinde artış kelam konusu. Nasıl görüyorsunuz bugünkü tabloyu?
bir süre evvel sayılara baktığınızda kitap pazarında minimal bir büyüme var üzereydi ancak son periyotta raporlarda önemli düşüşler görüyoruz. Ayrıyeten bu sayılara bakarken dikkate alınması gereken bir konu var. Pazarın yaklaşık yüzde 50’sini eğitim kitapları, yüzde 5 civarını da inanç kitapları oluşturuyor. ötürüsıyla açıklanan bandrol sayısının lakin yüzde 45’i kültür yayıncılığına ilişkin. Evet, yayıncılık kesiminde hem pandeminin tıpkı vakitte ülkenin ortasında bulunduğu ekonomik şartların bir sonucu olarak önemli kasvetler yaşanıyor. Bunun bize yansıması kaçınılmaz, fakat bir yayınevi olmadığımız için bu mevzuda detaylı bir teşhis sunmam pek yanlışsız olmayabilir. Şunu söyleyebilirim; temsil ettiğimiz yerli ve yabancı müelliflerin yapıtları açısından yayınevlerinin fazlaca daha seçici olmak durumunda kaldıklarını, yeni müellifler ve eserler konusunda epeyce fazla risk almak istemediklerini gözlemliyoruz.
Türk edebiyatının yurt haricindeki tanınırlığı ve bilinirliği son senelerda ne durumda?
Büyük bir değişikliğin var olduğunu düşünmüyorum. Bizim üzere ajansların uğraşları ve kimi müelliflerin ferdi teşebbüsleriyle ve kesinlikle Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yabancı yayıncılara kendi lisanlarına çeviri için sağladığı teşvik programı TEDA’nın tesiriyle yurt haricinde yayımlanan Türk yapıtları nicelik olarak artmış görünebilir lakin bu Türk Edebiyatı’nın tanınırlığı ve bilinirliğini önemli oranda arttırdı mı bilemiyorum. Bir konuya dikkat çekmek isterim. Yapıtlarımızın büyük pazarları oluşturan İngilizce, Fransızca üzere Batı lisanlarında yayımlanıp yayımlanmadığına bakıyoruz, bunu ölçü alıyoruz. Lakin İngiltere’de çeviri eser oranı yüzde 5, Amerika’da yüzde 3, Fransa’da biraz daha yeterli yüzde 15’in biraz üzerinde. Yani dünyanın dört bir yanından muharrirler yapıtları bu lisanlara çevrilmesini ümit ediyor ancak sonuçta oradaki yayıncıların yayımlayabileceği çeviri eser sayısı da sınırsız değil. 2019 başında telif hakkı kalkana kadar Sabahattin Ali’nin başta “Kürk Mantolu Madonna” olmak üzere yapıtlarını tüm kıymetli pazarlarda yayımlatma muvaffakiyetini yakaladık. Öncesinde Reşat Nuri Güntekin’in “Yaprak Dökümü”, “Dudaktan Kalbe” üzere yapıtlarından uyarlanan televizyon dizilerinin yurt haricinde tanınması bilhassa Rusya, Doğu Avrupa ve Balkan ülkelerinde müellifin yapıtlarının sıkça yayımlanma imkanı bulmasına yol açtı. Son periyottaki en değerli başarımız ülkemizde de bir daha keşfedilen müellifimiz Suat Derviş’in “Çılgın Gibi” isimli romanının “In the Shadow of the Yalı” ismiyle ABD’de yayımlanması oldu. Müellifin “Ankara Mahpusu” isimli yapıtı de yakında bu ülkede yayımlanacak.
Telif hakları bugün ne durumda pekala? Şu an yaşanan badireler meseleler neler?
Geçmişte yaşanan ıstırapları düşündüğümde bugün telif hakları konusunda hiç de küçümsenmeyecek bir ilerleme kelam konusu şüphesiz. ONK Ajans Türkiye’nin birinci telif hakları ajansı ve merhum babam Osman N. Karaca tarafınca 1959 yılında kuruldu. Ben lise öğrencisiyken, ‘70’li yılların ikinci yarısında bile edebiyatla, sanatla direkt ilgili olmayan çeşitli yaş kümelerinden beşerler telif hakkı teriminin ne olduğunu bilmiyorlardı. Bugün muhakkak bir eğitim seviyesindeki herkes için bu kavram bilinir olmuş durumda. Yaşanan kahırlara gelince; bizim ajans olarak çalışma alanlarımız kitap, tiyatro, sinema ve televizyon ve her birinin kendine mahsus meşakkatleri oluyor olağan olarak. Örneğin bugün yayıncılık sanayisinin her türlü sorunu olağan olarak bize ve natürel temsil ettiğimiz yazarlara yansıyor…
Türk tiyatrosundaki yeni sesler, yeni oyunları ve müellifleri daha epeyce keşfediyor artık. Tiyatrodaki telif hakları ne durumda?
İki bahse değinmek isterim: Birincisi, küçük toplulukların kimileri özgün yapıtların isimlerini değiştirerek, afiş ve duyurularında muharrir ismine yer vermeyerek telif ödemekten kaçınıyorlar. Bunu ayıplıyorum ve ayrıyeten hak teslimiyeti açısından kusurlu buluyorum. Tiyatro sanatını icra eden sanatkarlara hiç yakıştıramadığım bir durum. İkincisi ise küçük bir şikâyet. Gerek birtakım ödenekli tiyatrolar gerekse özel tiyatrolar sahnelemek istedikleri oyunların, bilhassa de yabancı oyunların telif hakkı için ajansımıza kimi vakit fazlaca geç müracaatta bulunuyorlar. Öğreniyoruz ki oyun programa alınmış, provalara başlanmış, prömiyer günü gelmiş çatmış, bu biçimde bir vakit içindemayla tiyatro bize telif hakkı müracaatında bulunuyor. halbuki yabancı bir muharririn yurt haricindeki ajansı kelam konusu oyunla ilgili tahminen hiç rasyonel olmayan bir avans talebinde bulunacak. Tahminen oyunun oynanmasını istemeyecek. Politik niçinlerle geçmişte bu biçimde durumlar oldu. Bu durumda haftalarca provalarda verdikleri emeğin boşa gitme mümkünlüğü ortaya çıkıyor. Bizi üzen bu çeşit durumlar oluyor. Sorun çıkmasa bile bize kontrat sürecini tamamlamak için kâfi mühlet kalmıyor.
Kültür yayıncılığı pazarın yüzde 45’i
Türkiye’de yayıncılık için sıkıntı bir müddetç işliyor. Kâğıt krizi yaşanıyor lakin bir yandan da kitap basım adetlerinde artış kelam konusu. Nasıl görüyorsunuz bugünkü tabloyu?
bir süre evvel sayılara baktığınızda kitap pazarında minimal bir büyüme var üzereydi ancak son periyotta raporlarda önemli düşüşler görüyoruz. Ayrıyeten bu sayılara bakarken dikkate alınması gereken bir konu var. Pazarın yaklaşık yüzde 50’sini eğitim kitapları, yüzde 5 civarını da inanç kitapları oluşturuyor. ötürüsıyla açıklanan bandrol sayısının lakin yüzde 45’i kültür yayıncılığına ilişkin. Evet, yayıncılık kesiminde hem pandeminin tıpkı vakitte ülkenin ortasında bulunduğu ekonomik şartların bir sonucu olarak önemli kasvetler yaşanıyor. Bunun bize yansıması kaçınılmaz, fakat bir yayınevi olmadığımız için bu mevzuda detaylı bir teşhis sunmam pek yanlışsız olmayabilir. Şunu söyleyebilirim; temsil ettiğimiz yerli ve yabancı müelliflerin yapıtları açısından yayınevlerinin fazlaca daha seçici olmak durumunda kaldıklarını, yeni müellifler ve eserler konusunda epeyce fazla risk almak istemediklerini gözlemliyoruz.