Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Sayın Putin’le, Sayın Zelenskiy ile görüşme yapma kararlılığım var. Her ikisine, ‘Artık amacımız bir an evvel sizi bir ortaya getirmek’ diyeceğiz.” sözlerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Özbekistan’a gerçekleştirdiği ziyaretin sonunda gündeme ait değerlendirmelerde bulundu, gazetecilerin sorularını yanıtladı.
Özbekistan’a gerçekleştirdiği iki günlük resmi ziyareti muvaffakiyetle tamamladıklarını belirten Erdoğan, dört sene daha sonra bir kere daha cet yurdunu ziyaret etmenin, Özbeklerle hasret gidermenin memnunluğunu yaşadıklarını söylemiş oldu.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile verimli görüşmeler gerçekleştirdiklerini aktaran Erdoğan, Mirziyoyev ile ayrıyeten Türkiye-Özbekistan Yüksek Seviyeli Stratejik İş Birliği Kurulu’nun ikinci toplantısına başkanlık ettiklerini, Türkiye-Özbekistan bağlantılarını artık “Kapsamlı Stratejik Ortaklık” düzeyine yükselttiklerini lisana getirdi.
Türkiye‘nin, Özbekistan’ı birinci tanıyan, burada birinci büyükelçilik ve birinci başkonsolosluk açan ülke olduğunu anımsatan Erdoğan, “Şimdi bu birincilere ‘Kapsamlı Stratejik Ortaklık’ ile yeni bir halka daha eklemiş olduk. İlgilerimizin her alanda daha da geliştirilmesine yönelik atılabilecek ortak adımları ele aldık. Bu bahisteki iradenin karşılıklı olduğunu memnuniyetle müşahede ettim.” diye konuştu.
Temaslarında ayrıyeten bölgesel ve milletlerarası sıkıntılar hakkında fikir teatisinde bulunduklarını tabir eden Erdoğan, “Bu noktada dost ve kardeş Özbekistan’ın huzur, barış ve istikrarına verdiğimiz takviyenin altını çizdim. Başta Türk Devletleri Teşkilatı olmak üzere milletlerarası kuruluşlarda aramızdaki temas ve eş güdümü artırmak konusunda fikir birliğine vardık. Halihazırda ülkemizin yürüttüğü Türk Devletleri Teşkilatı devir başkanlığını inşallah kasım ayında Özbekistan’a devredeceğiz.” dedi.
Ziyaret vesilesiyle çeşitli alanlarda 10 muahede, mutabakat zaptı ve protokol imzalandığını hatırlatan Erdoğan, kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“Tercihli Ticaret Mutabakatı, ikili ticaretimizde çarpan tesiri yapacak, yeni iş birliklerinin kurulmasına vesile olacaktır. Mutabakatın da katkısıyla ticaretimizi şu anki 3,6 milyar dolar düzeyinden inşallah evvel 5 milyar dolara, akabinde da 10 milyar dolara çıkarma kararlılığını, iradesini ortaya koyduk. Askeri Çerçeve Mutabakatı’yla, savunma ve güvenlik alanında iş birliğimizi geliştirmeye matuf adımların önünü açtık. Sıhhat, nakliyat, inşaat, adalet ve istihdam üzere değer verdiğimiz alanlarda imzalanan evraklarla, Özbekistan ile bağlantılarımızın ahdi tabanının güçlenmesi sağlandı. Kurul toplantısı sonunda Sayın Mirziyoyev ile imzaladığımız Ortak Bildiri ile de önümüzdeki periyoda dair yol haritamızı belirledik.
Geçen sene 270 bin Özbek kardeşimizi ülkemizde konuk etmenin memnunluğunu hayatıştık. Salgının hafifçelemesiyle bu sene karşılıklı turist sayısının daha da artacağını ümit ediyoruz ve 500 bin maksadını de koyduk. Türk iş erkeklerinın Özbekistan’daki yatırımlarının ivme kazanmasından da büyük memnuniyet duyuyoruz. Geçen sene açılan şirket sayısı itibariyle girişimcilerimiz Özbekistan’da birinci sırada yer alıyor.”
Burada ayrıyeten 2020 Türk Dünyası Kültür Başşehri olan tarihi Hive kentini ziyaret edip incelemelerde bulunduklarını aktaran Erdoğan, şunları kaydetti:
“Özbekistan’ın değerli şairlerinden Erkin Samandar, bu hoş kenti şöyleki tanım eder: ‘Hive bu kubbelerin, minarelerin nakışların kentidir. Raflardaki kitapların, insanlığın kentidir.’ Hive’yi görür görmez, Hive’nin her köşesi buram buram tarih kokan sokaklarında dolaşınca, şairin bu dizelerinin ne kadar gerçek ve isabetli olduğunu hayli daha âlâ anladık. İşte Suriçi’nde 130 medrese var, bu kadar varlıklı bir kent. Bu sene Türk Dünyası Kültür Başşehri unvanını Hive üzere İpek Yolu’nun bir öbür durağı olan inşallah Bursa’mıza taşıyoruz. bu biçimdece kadim medeniyetimizin sembol kentlerinin daha uygun tanınması yanında kaynaşmasına da vesile oluyoruz. Ortamızda, ‘Paket turizmi noktasında Hive ile Bursa içinde bir adım atabiliriz.’ diye de konuştuk.”
Kritik bir periyoda tekabül eden ziyaretin Özbekistan’la ilgilerin yanı sıra bölgede barış, istikrar ve iş birliğine de katkı sağlayacağına olan inancını bir dahaleyen Erdoğan, “Yaptığımız görüşmelerin ve imzaladığımız mutabakatların güzel olmasını diliyorum. Bu vesileyle şahsıma, eşime ve heyetime gösterilen samimi konut sahipliğinden dolayı Sayın Mirziyoyev’in şahsında tüm Özbek kardeşlerime şükranlarımı sunuyorum. Ziyaretimiz sırasında bana refakat eden Bakanlarımıza, tüm milletvekili arkadaşlarıma, emeği geçen tüm heyet üyelerimize bilhassa katkılarından dolayı teşekkür ediyorum.” değerlendirmesinde bulundu.
“Barış sürecine manalı bir ivme kazandırdığına inanıyorum”
“Rusya ve Ukrayna müzakere heyetlerinin Dolmabahçe’deki toplantısında çıkan kısmi ateşkes sonucu ile ilgili bir sorum olacak. Türkiye‘nin her iki tarafa verdiği itimat ve sizin başkanlar diplomasi pozisyonunuz kısa müddette sonuç alınmasını sağladı. Bu basamaktan daha sonra en çok merak edilen soru, iki başkanın, Putin ve Zelenskiy’nin Türkiye‘de buluşma ihtimali. bir daha bir davetiniz kelam konusu olacak mı?” sorusu üzerine Erdoğan, “Rus ve Ukraynalı heyetlerin İstanbul’da gerçekleştirmiş oldukları görüşmelerin barış sürecine manalı bir ivme kazandırdığına inandığına inanıyorum.” dedi.
Rusya’nın Kiev ve Çernihiv’deki askeri operasyonlarını kayda bedel halde azaltma sonucunın sahiden kıymetli bir adım olduğunun altını çizen Erdoğan, şu biçimde konuştu:
“Aynı biçimde devlet liderlerinin bir muahede üzerinde mutabık kalındığında bir ortaya gelebileceklerini açıklamaları da atılan bu adımın ne kadar kıymetli olduğunu gösteriyor. Bunların hayata geçirilmesini ve savaşın daha fazla mevte, yıkıma sebep olmadan sona ermesini bekliyoruz. Olağan etkin diplomasimiz ve istikrarlı yaklaşımımız yardımıyla değerli bir toplantıya konut sahipliği yapmış olmaktan memnuniyet duyduk. Döner dönmez gerek Sayın Putin’le gerek Sayın Zelenskiy’le görüşmeler yapma kararlılığım var. Bu görüşmelerde her ikisine şahsım, milletim ismine teşekkürlerimi tabir edip ‘Artık amacımız bir an evvel sizi bir ortaya getirmek.’ diyeceğiz. Temenni ediyorum ki inşallah bir ortaya getirme noktasında kendilerinden bir tarih kaydını alırız. Bu çerçevede, Devlet Liderleri seviyesinde yapılacak toplantıya da mesken sahipliği yapmaya hazırız. Lakin bu ortada süreksiz ateşkesi de sağlamış olmak büyük değer arz ediyor.”
“Ukrayna’nın NATO üyeliği noktasında ısrarlı bir duruşu yok”
Ukrayna’dan, “NATO üyeliğinden vazgeçeriz fakat Avrupa Birliği’nden asla vazgeçmeyiz.” açıklamasının geldiği hatırlatılarak “Baktığımızda Rusya’nın da bu duruma olumlu yaklaştığı ayrıntıları geldi. Bu bağlamda Ukrayna heyeti ayrıyeten yeni bir güvenlik garantisi istedi. Olağan Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Polonya ve tıpkı vakitte Kanada, İngiltere ve Türkiye‘nin de garantör olduğu bir görüşme… NATO’nun 5’inci hususu üzere bir sistem işlesin niyeti var. Bu bahisteki değerlendirmeniz nedir?” sorusuna karşılık Erdoğan, Ukrayna’nın bilhassa NATO üyeliği noktasında epeyce ısrarlı bir duruşu olmadığını anımsattı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şu biçimde devam etti:
“Aslında Ukrayna’nın Avrupa Birliği konusunda da epeyce ısrarlı bir davranış ortasında olacağına ihtimal vermiyorum. Çünkü bu süreçte Avrupa Birliği üyesi ülkeler, bir kısmı haricinde, bu işe önemli manada asılmadılar. Bütün bunlara karşın Sayın Putin’in Ukrayna’nın Avrupa Birliği’ne girmesi noktasındaki olumlu bakışını öğrendim, duydum. Olağan bu görüşmeler esnasında en son durumu da öğreneceğiz. Kendisiyle görüşmemde de bunu kendisinden duymak, bu mevzuda atılacak adımları da daha isabetli kıymetlendirme imkanını bize vermiş olur. Biliyorsunuz işte 1963’ten bu yana Avrupa Birliği bize neler yaptı? Devamlı oyaladı, hala oyalıyor. Garantörlük konusunda da biz, Ukrayna’nın güvenliğini teminen garantör ülkelerden biri olabiliriz, buna unsur olarak sıcak bakıyoruz, lakin olağan olarak bunun bilgilerinın açıklığa kavuşması gerekiyor.”
“Bunları görmezlikten gelmek mümkün değil”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Artık Ukrayna öncesi ve daha sonrası iki başka dünyadan bahsedilebileceği ve yeni bir dünya sisteminin inşasının arifesinde olduğumuz istikametinde görüşler var. Değerlendirmeniz nedir, bu fikre katılıyor musunuz?” sorusunu ise şu biçimde yanıtladı:
“Tabii Rusya-Ukrayna içindeki savaş, dünyanın son devirde görmediği, yaşamadığı bir müddetçti. Bugün Rusya yüzölçümüyle, nüfusuyla, askeri, siyasi, ekonomik, kültürel gücüyle dünyanın birinci üç ülkesi içinde yer alan bir güç, bir kuvvet. Bu durumunu görmezlikten gelmek mümkün değil. Ukrayna da kolay bir ülke değil. Bugün Ukrayna da 45 milyon civarında bir nüfusa sahip ve yüzölçümü prestijiyle da o denli fazlaca küçük bir yer değil. Şu anda alışılmış dünya, bilhassa Batı, Ukrayna’ya dayanak verdi, sahip çıktı. bu biçimde bir yapı kelam konusu. Buradan hareketle değerlendirmeler yapıldı. Olağan bir de şu var; ‘Bu savaş bir hafta, 10 gün ortasında biter.’ diyenler vardı. Görüldüğü üzere bir hafta, 10 gün ortasında bu savaş bitmedi. Bitmedi fakat bitip bitmemesinden öte fazlaca can kayıpları oldu. Bilhassa çocuklar ve bayanlar noktasında epey önemli kayıplar oldu. Artık bunları görmezlikten gelmek mümkün değil. Alışılmış kuvvetli bir Rusya’nın bile burada önemli kayıplarının olduğu bir tablo var. Savaşın kazananı kaybedeni noktasında bunu uygun kıymetlendirmek lazım. Bu bakımdan barışın en değerli tahlil ve çıkış yolu olduğunu düşünüyorum. Buradan hareketle, bir an evvel inşallah bu işin noktalanmasına vesile olabilirsek ne memnun bizlere derim. Türkiye olarak bu biçimde bir müddetçte gerek Sayın Putin’in gerek Sayın Zelenskiy’nin bize duyduğu inançla bu işi bitirmiş olmak bizi keyifli kılacaktır.”
“Türkiye’nin izlediği siyaset tüm tarafların takdirini topluyor”
“Aslında Türkiye’nin üstlendiği bu kıymetli rol daha sonrasında Avrupa Birliği ve Amerika’nın tavrında, bakışında Türkiye’ye karşı farkındalık olduğu gözlemleniyor. Türkiye, sonuçta masada kurucu, artık masayı kuruyor. Bu hususta da Avrupa Birliği ve Amerika’nın farklı bir biçimde baktığı gözlemleniyor aslında.” denilmesi üzerine de Erdoğan, Türkiye’nin Ukrayna probleminde izlediği barış yanlısı, prensipli ve hem de istikrarlı siyasetin tüm tarafların takdirini topladığına işaret etti.
NATO olağanüstü Önderler Doruğunda yaptığı bütün görüşmelerde NATO üyesi ülkelerin Türkiye’ye olumlu yaklaşımlarını gördüğünü tabir eden Erdoğan, “Türkiye’nin üstündeki sorumluluğun ve yaptığı bu ikili diyalogların ne kadar değerli olduğunu orada biroldukça önder gündeme getirdi. Hele hele İstanbul’daki toplantıdan daha sonra çıkan sonuç de biroldukca Avrupa Birliği üyesi ülkeyi de NATO üyesi ülkeleri de Türkiye’ye yönelik farklı bir bakışa sevk etti. Tüm batıyı kastederek söylüyorum; artık bizim temennimiz şu, inşallah Türkiye’nin bütün önderlerin gözündeki yeri hayli daha farklı olacaktır. Bunu aldığımız geri dönüşlerle de görüyoruz.” değerlendirmesinde bulundu.
“Diyaloğumuzu sürdürmeyi önemsiyoruz”
“Avrupa’nın oligarklara uyguladığı yaptırımlar var ve bugünlerde biraz daha artan halde Türkiye’nin yaptırım uygulamamasından dolayı Rus sermayesinin Avrupa’dan Türkiye’ye gerçek kayabileceğini söz ederek biraz da aslında yaptırım uygulanmasını zorluyor. Bu mevzuda fikrinizi merak ediyorum. Bir de bunlardan bir tanesi, biraz makus adam ilan edilmekle birlikte Avrupa’da, evvelki gün Dolmabahçe’de masadaydı, fotoğraflardan sizinle de konuştuğunu gördük Roman Abromoviç’in. Bu görüşmelere katılmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?” sorusuna karşılık Erdoğan, Rusya’ya yönelik yaptırımlara katılmayacaklarını ve bunun niçinlerini daha evvel tekraren deklare ettiklarını anımsattı.
Bir yandan Rusya’nın askeri faaliyetlerine reaksiyon ortaya koyarken bir yandan da diyaloğu sürdürmeyi önemsediklerini belirten Erdoğan, “Bu diyalog, yalnızca Ukrayna bağlamında değil bizi yakından ilgilendiren Suriye, Libya, Güney Kafkasya üzere bir epey coğrafya bakımından kıymetlidir, gereklidir. Öbür yandan Abramoviç, Rus heyetinin bir üyesi olarak müzakerelere katılmıştır. Masaya kimin geldiğinden öte kim ismine geldiğine bakılmalı. Şayet Rusya ve Sayın Putin kendi heyetinin içerisine Abromoviç’i de tercih ederek koymuşsa demek ki inanmış, güvenmiş. O görüşmede herkesle olduğu üzere onunla da selamlaştık. Bu çalışmalara katılan tüm heyet üyelerine ben muvaffakiyetler diliyorum. Temenni ederim ki bu çabanın sonucunu de en kısa vakitte bakılırsalim.” halinde konuştu.
Erdoğan, “Türkiye’nin yaptırımlarla ilgili durumunda bir değişiklik yok değil mi?” sorusuna, “Şu ana kadar biz yaptırımlar noktasında rastgele bir tavır değişikliğine gitmediğimiz üzere, Rusya tarafınca da bu yaptırımlar zinciri içerisinde Türkiye’ye karşı rastgele bir uygulama yapılmadı.” karşılığını verdi.
“Bu bahiste fazlaca fazlaca umutluyum”
Dünyada ve Türkiye’deki değerli gündem hususlarından birisinin güç olduğu belirtilerek “Son periyotta Irak ve İsrail doğalgazla ait kimi projelerle gündeme geldi. Türkiye, Avrupa’nın güç güvenliğini de başat aktör olarak görülüyor. Bu çerçevede Türkiye’nin güç diplomasisinin önünün açık olduğunu söyleyebilir miyiz? Bir de Brüksel dönüşü açıklamanız olmuştu, ‘Enerji kapıları açılacak, hatta bu nereden çıktı diyeceksiniz.’ diye bununla ilgili bir ipucu verebilecek misiniz?” sorularına karşılık Erdoğan, şunları kaydetti:
“Biliyorsunuz, Sayın Herzog’un Türkiye’ye bir ziyareti oldu. Herzog’un bu ziyaretinde biz biroldukça mevzuyu etraflıca görüştüğümüz üzere, yüklü güç konusunu da görüştük. Güç konusunda da geçmişte İsrail ile Türkiye içinde birtakım ilgiler, münasebetler olmuştu. İş adeta bitme noktasına gelmişti ki -bu biçimde Netenyahu dönemiydi- olay bir anda zıdda döndü. Zira İsrail’in güç ihracı noktasında düşündüğü yol, maliyeti prestijiyle uygun olmayan bir yol. Yani kalkıp İsrail’den Yunanistan’a denizin altından borular döşensin, buradan oraya gitsin, oradan Avrupa’ya dağılsın; bu alışılmış olacak bir iş değil. Yapılan maliyet hesapları sonucunda bu işin en uygun olanının Türkiye üzerinden bu doğal gazın çıkışı olduğu görülüyor. Onlar da doğal kendi ortalarında aslına bakarsan bunu konuşuyorlar. Sonuçta kendileri de bu iş için en uygun yolun Türkiye üzerinden bunun yapılması dediler. Sayın Herzog’la yaptığımız toplantıda dedim ki fazla da uzatmadan ben Dışişleri Bakanı’mı, Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı’mı size göndereyim. Bölgeyle ilgili değerlendirmeleri Dışişleri Bakanı’mızla yapacağınız üzere Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı’mla da güç konusunu şöyleki etraflıca bir görüşürseniz biz burada her şeye varız. Kâfi ki sizler bu mevzuda samimi olarak ‘Tamam, biz bu adımı atıyoruz.’ deyin. Sayın Herzog da buna hazır olduğunu gösteren bir karşılıkla ‘Memnuniyetle.’ dedi. ‘Ben Sayın Başbakan’a da bunu söyleyeceğim. Sayın Başbakan’ın Türkiye’ye gelişiyle bu mevzuyu onunla da bir masaya yatırırsanız isabetli olur.’ dedi. Ben de ‘memnun olurum.’ dedim. Kendilerinde de bu bahiste bu çalışma aslına bakarsanız başlamıştır büyük ihtimalle. Ramazan daha sonrası Bennett’le de bu mevzuyu bir görüşüp çabucak adımları atarsak İsrail-Türkiye buradaki beraberliği, bu süreci Doğu Akdeniz petrolüyle, doğal gazıyla ilgili süreci hızlandıracaktır. Bu mevzuda fazlaca fazlaca umutluyum.
Öbür taraftan malum her yıl ramazanda maalesef Mescid-i Aksa ile ilgili kederlerimiz var, sorunlarımız var. Ben Sayın Cumhurbaşkanı’na onu da söylemiş oldum. ‘Her yıl bir badire yaşanıyor. Bu Ramazan Bayramı’nda Müslümanlar huzurlu bir Mescid-i Aksa ziyareti yapabilsin. Bu mevzuda sizler de gereken takviyesi verin, bu ramazanda sorunlar yaşamayalım. bu biçimdece huzurlu bir Ramazan geçirmiş oluruz.’ dedim.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Daha evvel ‘Önümüze güçte epey daha farklı alanlar açılacak ve bunu duyduğunuzda (Bu da nereden çıktı.) diyeceksiniz.’ biçiminde sözünüz olmuştu. Bununla ilgili bir ipucu var mı?” sorusuna “Yani bu işte. Bundan daha hoş olur mu?” karşılığını verdi.
(Sürecek)
AA / Ferdi Türkten – Siyaset
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Özbekistan’a gerçekleştirdiği ziyaretin sonunda gündeme ait değerlendirmelerde bulundu, gazetecilerin sorularını yanıtladı.
Özbekistan’a gerçekleştirdiği iki günlük resmi ziyareti muvaffakiyetle tamamladıklarını belirten Erdoğan, dört sene daha sonra bir kere daha cet yurdunu ziyaret etmenin, Özbeklerle hasret gidermenin memnunluğunu yaşadıklarını söylemiş oldu.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile verimli görüşmeler gerçekleştirdiklerini aktaran Erdoğan, Mirziyoyev ile ayrıyeten Türkiye-Özbekistan Yüksek Seviyeli Stratejik İş Birliği Kurulu’nun ikinci toplantısına başkanlık ettiklerini, Türkiye-Özbekistan bağlantılarını artık “Kapsamlı Stratejik Ortaklık” düzeyine yükselttiklerini lisana getirdi.
Türkiye‘nin, Özbekistan’ı birinci tanıyan, burada birinci büyükelçilik ve birinci başkonsolosluk açan ülke olduğunu anımsatan Erdoğan, “Şimdi bu birincilere ‘Kapsamlı Stratejik Ortaklık’ ile yeni bir halka daha eklemiş olduk. İlgilerimizin her alanda daha da geliştirilmesine yönelik atılabilecek ortak adımları ele aldık. Bu bahisteki iradenin karşılıklı olduğunu memnuniyetle müşahede ettim.” diye konuştu.
Temaslarında ayrıyeten bölgesel ve milletlerarası sıkıntılar hakkında fikir teatisinde bulunduklarını tabir eden Erdoğan, “Bu noktada dost ve kardeş Özbekistan’ın huzur, barış ve istikrarına verdiğimiz takviyenin altını çizdim. Başta Türk Devletleri Teşkilatı olmak üzere milletlerarası kuruluşlarda aramızdaki temas ve eş güdümü artırmak konusunda fikir birliğine vardık. Halihazırda ülkemizin yürüttüğü Türk Devletleri Teşkilatı devir başkanlığını inşallah kasım ayında Özbekistan’a devredeceğiz.” dedi.
Ziyaret vesilesiyle çeşitli alanlarda 10 muahede, mutabakat zaptı ve protokol imzalandığını hatırlatan Erdoğan, kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“Tercihli Ticaret Mutabakatı, ikili ticaretimizde çarpan tesiri yapacak, yeni iş birliklerinin kurulmasına vesile olacaktır. Mutabakatın da katkısıyla ticaretimizi şu anki 3,6 milyar dolar düzeyinden inşallah evvel 5 milyar dolara, akabinde da 10 milyar dolara çıkarma kararlılığını, iradesini ortaya koyduk. Askeri Çerçeve Mutabakatı’yla, savunma ve güvenlik alanında iş birliğimizi geliştirmeye matuf adımların önünü açtık. Sıhhat, nakliyat, inşaat, adalet ve istihdam üzere değer verdiğimiz alanlarda imzalanan evraklarla, Özbekistan ile bağlantılarımızın ahdi tabanının güçlenmesi sağlandı. Kurul toplantısı sonunda Sayın Mirziyoyev ile imzaladığımız Ortak Bildiri ile de önümüzdeki periyoda dair yol haritamızı belirledik.
Geçen sene 270 bin Özbek kardeşimizi ülkemizde konuk etmenin memnunluğunu hayatıştık. Salgının hafifçelemesiyle bu sene karşılıklı turist sayısının daha da artacağını ümit ediyoruz ve 500 bin maksadını de koyduk. Türk iş erkeklerinın Özbekistan’daki yatırımlarının ivme kazanmasından da büyük memnuniyet duyuyoruz. Geçen sene açılan şirket sayısı itibariyle girişimcilerimiz Özbekistan’da birinci sırada yer alıyor.”
Burada ayrıyeten 2020 Türk Dünyası Kültür Başşehri olan tarihi Hive kentini ziyaret edip incelemelerde bulunduklarını aktaran Erdoğan, şunları kaydetti:
“Özbekistan’ın değerli şairlerinden Erkin Samandar, bu hoş kenti şöyleki tanım eder: ‘Hive bu kubbelerin, minarelerin nakışların kentidir. Raflardaki kitapların, insanlığın kentidir.’ Hive’yi görür görmez, Hive’nin her köşesi buram buram tarih kokan sokaklarında dolaşınca, şairin bu dizelerinin ne kadar gerçek ve isabetli olduğunu hayli daha âlâ anladık. İşte Suriçi’nde 130 medrese var, bu kadar varlıklı bir kent. Bu sene Türk Dünyası Kültür Başşehri unvanını Hive üzere İpek Yolu’nun bir öbür durağı olan inşallah Bursa’mıza taşıyoruz. bu biçimdece kadim medeniyetimizin sembol kentlerinin daha uygun tanınması yanında kaynaşmasına da vesile oluyoruz. Ortamızda, ‘Paket turizmi noktasında Hive ile Bursa içinde bir adım atabiliriz.’ diye de konuştuk.”
Kritik bir periyoda tekabül eden ziyaretin Özbekistan’la ilgilerin yanı sıra bölgede barış, istikrar ve iş birliğine de katkı sağlayacağına olan inancını bir dahaleyen Erdoğan, “Yaptığımız görüşmelerin ve imzaladığımız mutabakatların güzel olmasını diliyorum. Bu vesileyle şahsıma, eşime ve heyetime gösterilen samimi konut sahipliğinden dolayı Sayın Mirziyoyev’in şahsında tüm Özbek kardeşlerime şükranlarımı sunuyorum. Ziyaretimiz sırasında bana refakat eden Bakanlarımıza, tüm milletvekili arkadaşlarıma, emeği geçen tüm heyet üyelerimize bilhassa katkılarından dolayı teşekkür ediyorum.” değerlendirmesinde bulundu.
“Barış sürecine manalı bir ivme kazandırdığına inanıyorum”
“Rusya ve Ukrayna müzakere heyetlerinin Dolmabahçe’deki toplantısında çıkan kısmi ateşkes sonucu ile ilgili bir sorum olacak. Türkiye‘nin her iki tarafa verdiği itimat ve sizin başkanlar diplomasi pozisyonunuz kısa müddette sonuç alınmasını sağladı. Bu basamaktan daha sonra en çok merak edilen soru, iki başkanın, Putin ve Zelenskiy’nin Türkiye‘de buluşma ihtimali. bir daha bir davetiniz kelam konusu olacak mı?” sorusu üzerine Erdoğan, “Rus ve Ukraynalı heyetlerin İstanbul’da gerçekleştirmiş oldukları görüşmelerin barış sürecine manalı bir ivme kazandırdığına inandığına inanıyorum.” dedi.
Rusya’nın Kiev ve Çernihiv’deki askeri operasyonlarını kayda bedel halde azaltma sonucunın sahiden kıymetli bir adım olduğunun altını çizen Erdoğan, şu biçimde konuştu:
“Aynı biçimde devlet liderlerinin bir muahede üzerinde mutabık kalındığında bir ortaya gelebileceklerini açıklamaları da atılan bu adımın ne kadar kıymetli olduğunu gösteriyor. Bunların hayata geçirilmesini ve savaşın daha fazla mevte, yıkıma sebep olmadan sona ermesini bekliyoruz. Olağan etkin diplomasimiz ve istikrarlı yaklaşımımız yardımıyla değerli bir toplantıya konut sahipliği yapmış olmaktan memnuniyet duyduk. Döner dönmez gerek Sayın Putin’le gerek Sayın Zelenskiy’le görüşmeler yapma kararlılığım var. Bu görüşmelerde her ikisine şahsım, milletim ismine teşekkürlerimi tabir edip ‘Artık amacımız bir an evvel sizi bir ortaya getirmek.’ diyeceğiz. Temenni ediyorum ki inşallah bir ortaya getirme noktasında kendilerinden bir tarih kaydını alırız. Bu çerçevede, Devlet Liderleri seviyesinde yapılacak toplantıya da mesken sahipliği yapmaya hazırız. Lakin bu ortada süreksiz ateşkesi de sağlamış olmak büyük değer arz ediyor.”
“Ukrayna’nın NATO üyeliği noktasında ısrarlı bir duruşu yok”
Ukrayna’dan, “NATO üyeliğinden vazgeçeriz fakat Avrupa Birliği’nden asla vazgeçmeyiz.” açıklamasının geldiği hatırlatılarak “Baktığımızda Rusya’nın da bu duruma olumlu yaklaştığı ayrıntıları geldi. Bu bağlamda Ukrayna heyeti ayrıyeten yeni bir güvenlik garantisi istedi. Olağan Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Polonya ve tıpkı vakitte Kanada, İngiltere ve Türkiye‘nin de garantör olduğu bir görüşme… NATO’nun 5’inci hususu üzere bir sistem işlesin niyeti var. Bu bahisteki değerlendirmeniz nedir?” sorusuna karşılık Erdoğan, Ukrayna’nın bilhassa NATO üyeliği noktasında epeyce ısrarlı bir duruşu olmadığını anımsattı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şu biçimde devam etti:
“Aslında Ukrayna’nın Avrupa Birliği konusunda da epeyce ısrarlı bir davranış ortasında olacağına ihtimal vermiyorum. Çünkü bu süreçte Avrupa Birliği üyesi ülkeler, bir kısmı haricinde, bu işe önemli manada asılmadılar. Bütün bunlara karşın Sayın Putin’in Ukrayna’nın Avrupa Birliği’ne girmesi noktasındaki olumlu bakışını öğrendim, duydum. Olağan bu görüşmeler esnasında en son durumu da öğreneceğiz. Kendisiyle görüşmemde de bunu kendisinden duymak, bu mevzuda atılacak adımları da daha isabetli kıymetlendirme imkanını bize vermiş olur. Biliyorsunuz işte 1963’ten bu yana Avrupa Birliği bize neler yaptı? Devamlı oyaladı, hala oyalıyor. Garantörlük konusunda da biz, Ukrayna’nın güvenliğini teminen garantör ülkelerden biri olabiliriz, buna unsur olarak sıcak bakıyoruz, lakin olağan olarak bunun bilgilerinın açıklığa kavuşması gerekiyor.”
“Bunları görmezlikten gelmek mümkün değil”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Artık Ukrayna öncesi ve daha sonrası iki başka dünyadan bahsedilebileceği ve yeni bir dünya sisteminin inşasının arifesinde olduğumuz istikametinde görüşler var. Değerlendirmeniz nedir, bu fikre katılıyor musunuz?” sorusunu ise şu biçimde yanıtladı:
“Tabii Rusya-Ukrayna içindeki savaş, dünyanın son devirde görmediği, yaşamadığı bir müddetçti. Bugün Rusya yüzölçümüyle, nüfusuyla, askeri, siyasi, ekonomik, kültürel gücüyle dünyanın birinci üç ülkesi içinde yer alan bir güç, bir kuvvet. Bu durumunu görmezlikten gelmek mümkün değil. Ukrayna da kolay bir ülke değil. Bugün Ukrayna da 45 milyon civarında bir nüfusa sahip ve yüzölçümü prestijiyle da o denli fazlaca küçük bir yer değil. Şu anda alışılmış dünya, bilhassa Batı, Ukrayna’ya dayanak verdi, sahip çıktı. bu biçimde bir yapı kelam konusu. Buradan hareketle değerlendirmeler yapıldı. Olağan bir de şu var; ‘Bu savaş bir hafta, 10 gün ortasında biter.’ diyenler vardı. Görüldüğü üzere bir hafta, 10 gün ortasında bu savaş bitmedi. Bitmedi fakat bitip bitmemesinden öte fazlaca can kayıpları oldu. Bilhassa çocuklar ve bayanlar noktasında epey önemli kayıplar oldu. Artık bunları görmezlikten gelmek mümkün değil. Alışılmış kuvvetli bir Rusya’nın bile burada önemli kayıplarının olduğu bir tablo var. Savaşın kazananı kaybedeni noktasında bunu uygun kıymetlendirmek lazım. Bu bakımdan barışın en değerli tahlil ve çıkış yolu olduğunu düşünüyorum. Buradan hareketle, bir an evvel inşallah bu işin noktalanmasına vesile olabilirsek ne memnun bizlere derim. Türkiye olarak bu biçimde bir müddetçte gerek Sayın Putin’in gerek Sayın Zelenskiy’nin bize duyduğu inançla bu işi bitirmiş olmak bizi keyifli kılacaktır.”
“Türkiye’nin izlediği siyaset tüm tarafların takdirini topluyor”
“Aslında Türkiye’nin üstlendiği bu kıymetli rol daha sonrasında Avrupa Birliği ve Amerika’nın tavrında, bakışında Türkiye’ye karşı farkındalık olduğu gözlemleniyor. Türkiye, sonuçta masada kurucu, artık masayı kuruyor. Bu hususta da Avrupa Birliği ve Amerika’nın farklı bir biçimde baktığı gözlemleniyor aslında.” denilmesi üzerine de Erdoğan, Türkiye’nin Ukrayna probleminde izlediği barış yanlısı, prensipli ve hem de istikrarlı siyasetin tüm tarafların takdirini topladığına işaret etti.
NATO olağanüstü Önderler Doruğunda yaptığı bütün görüşmelerde NATO üyesi ülkelerin Türkiye’ye olumlu yaklaşımlarını gördüğünü tabir eden Erdoğan, “Türkiye’nin üstündeki sorumluluğun ve yaptığı bu ikili diyalogların ne kadar değerli olduğunu orada biroldukça önder gündeme getirdi. Hele hele İstanbul’daki toplantıdan daha sonra çıkan sonuç de biroldukca Avrupa Birliği üyesi ülkeyi de NATO üyesi ülkeleri de Türkiye’ye yönelik farklı bir bakışa sevk etti. Tüm batıyı kastederek söylüyorum; artık bizim temennimiz şu, inşallah Türkiye’nin bütün önderlerin gözündeki yeri hayli daha farklı olacaktır. Bunu aldığımız geri dönüşlerle de görüyoruz.” değerlendirmesinde bulundu.
“Diyaloğumuzu sürdürmeyi önemsiyoruz”
“Avrupa’nın oligarklara uyguladığı yaptırımlar var ve bugünlerde biraz daha artan halde Türkiye’nin yaptırım uygulamamasından dolayı Rus sermayesinin Avrupa’dan Türkiye’ye gerçek kayabileceğini söz ederek biraz da aslında yaptırım uygulanmasını zorluyor. Bu mevzuda fikrinizi merak ediyorum. Bir de bunlardan bir tanesi, biraz makus adam ilan edilmekle birlikte Avrupa’da, evvelki gün Dolmabahçe’de masadaydı, fotoğraflardan sizinle de konuştuğunu gördük Roman Abromoviç’in. Bu görüşmelere katılmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?” sorusuna karşılık Erdoğan, Rusya’ya yönelik yaptırımlara katılmayacaklarını ve bunun niçinlerini daha evvel tekraren deklare ettiklarını anımsattı.
Bir yandan Rusya’nın askeri faaliyetlerine reaksiyon ortaya koyarken bir yandan da diyaloğu sürdürmeyi önemsediklerini belirten Erdoğan, “Bu diyalog, yalnızca Ukrayna bağlamında değil bizi yakından ilgilendiren Suriye, Libya, Güney Kafkasya üzere bir epey coğrafya bakımından kıymetlidir, gereklidir. Öbür yandan Abramoviç, Rus heyetinin bir üyesi olarak müzakerelere katılmıştır. Masaya kimin geldiğinden öte kim ismine geldiğine bakılmalı. Şayet Rusya ve Sayın Putin kendi heyetinin içerisine Abromoviç’i de tercih ederek koymuşsa demek ki inanmış, güvenmiş. O görüşmede herkesle olduğu üzere onunla da selamlaştık. Bu çalışmalara katılan tüm heyet üyelerine ben muvaffakiyetler diliyorum. Temenni ederim ki bu çabanın sonucunu de en kısa vakitte bakılırsalim.” halinde konuştu.
Erdoğan, “Türkiye’nin yaptırımlarla ilgili durumunda bir değişiklik yok değil mi?” sorusuna, “Şu ana kadar biz yaptırımlar noktasında rastgele bir tavır değişikliğine gitmediğimiz üzere, Rusya tarafınca da bu yaptırımlar zinciri içerisinde Türkiye’ye karşı rastgele bir uygulama yapılmadı.” karşılığını verdi.
“Bu bahiste fazlaca fazlaca umutluyum”
Dünyada ve Türkiye’deki değerli gündem hususlarından birisinin güç olduğu belirtilerek “Son periyotta Irak ve İsrail doğalgazla ait kimi projelerle gündeme geldi. Türkiye, Avrupa’nın güç güvenliğini de başat aktör olarak görülüyor. Bu çerçevede Türkiye’nin güç diplomasisinin önünün açık olduğunu söyleyebilir miyiz? Bir de Brüksel dönüşü açıklamanız olmuştu, ‘Enerji kapıları açılacak, hatta bu nereden çıktı diyeceksiniz.’ diye bununla ilgili bir ipucu verebilecek misiniz?” sorularına karşılık Erdoğan, şunları kaydetti:
“Biliyorsunuz, Sayın Herzog’un Türkiye’ye bir ziyareti oldu. Herzog’un bu ziyaretinde biz biroldukça mevzuyu etraflıca görüştüğümüz üzere, yüklü güç konusunu da görüştük. Güç konusunda da geçmişte İsrail ile Türkiye içinde birtakım ilgiler, münasebetler olmuştu. İş adeta bitme noktasına gelmişti ki -bu biçimde Netenyahu dönemiydi- olay bir anda zıdda döndü. Zira İsrail’in güç ihracı noktasında düşündüğü yol, maliyeti prestijiyle uygun olmayan bir yol. Yani kalkıp İsrail’den Yunanistan’a denizin altından borular döşensin, buradan oraya gitsin, oradan Avrupa’ya dağılsın; bu alışılmış olacak bir iş değil. Yapılan maliyet hesapları sonucunda bu işin en uygun olanının Türkiye üzerinden bu doğal gazın çıkışı olduğu görülüyor. Onlar da doğal kendi ortalarında aslına bakarsan bunu konuşuyorlar. Sonuçta kendileri de bu iş için en uygun yolun Türkiye üzerinden bunun yapılması dediler. Sayın Herzog’la yaptığımız toplantıda dedim ki fazla da uzatmadan ben Dışişleri Bakanı’mı, Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı’mı size göndereyim. Bölgeyle ilgili değerlendirmeleri Dışişleri Bakanı’mızla yapacağınız üzere Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı’mla da güç konusunu şöyleki etraflıca bir görüşürseniz biz burada her şeye varız. Kâfi ki sizler bu mevzuda samimi olarak ‘Tamam, biz bu adımı atıyoruz.’ deyin. Sayın Herzog da buna hazır olduğunu gösteren bir karşılıkla ‘Memnuniyetle.’ dedi. ‘Ben Sayın Başbakan’a da bunu söyleyeceğim. Sayın Başbakan’ın Türkiye’ye gelişiyle bu mevzuyu onunla da bir masaya yatırırsanız isabetli olur.’ dedi. Ben de ‘memnun olurum.’ dedim. Kendilerinde de bu bahiste bu çalışma aslına bakarsanız başlamıştır büyük ihtimalle. Ramazan daha sonrası Bennett’le de bu mevzuyu bir görüşüp çabucak adımları atarsak İsrail-Türkiye buradaki beraberliği, bu süreci Doğu Akdeniz petrolüyle, doğal gazıyla ilgili süreci hızlandıracaktır. Bu mevzuda fazlaca fazlaca umutluyum.
Öbür taraftan malum her yıl ramazanda maalesef Mescid-i Aksa ile ilgili kederlerimiz var, sorunlarımız var. Ben Sayın Cumhurbaşkanı’na onu da söylemiş oldum. ‘Her yıl bir badire yaşanıyor. Bu Ramazan Bayramı’nda Müslümanlar huzurlu bir Mescid-i Aksa ziyareti yapabilsin. Bu mevzuda sizler de gereken takviyesi verin, bu ramazanda sorunlar yaşamayalım. bu biçimdece huzurlu bir Ramazan geçirmiş oluruz.’ dedim.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Daha evvel ‘Önümüze güçte epey daha farklı alanlar açılacak ve bunu duyduğunuzda (Bu da nereden çıktı.) diyeceksiniz.’ biçiminde sözünüz olmuştu. Bununla ilgili bir ipucu var mı?” sorusuna “Yani bu işte. Bundan daha hoş olur mu?” karşılığını verdi.
(Sürecek)
AA / Ferdi Türkten – Siyaset