Müjde Işıl – İran’da Mahsa Amini’nin ahlak polisi tarafınca saçlarını büsbütün örtmediği için gözaltına alındıktan daha sonra ömrünü kaybetmesi üzerine başlayan, bayanların saçlarını kesip başörtülerini açmalarıyla simgeleşen protestolar üçüncü ayına yanlışsız yaklaşırken “Holy Spider/Kutsal Örümcek”in seyirciyle buluşmasının manası daha da artıyor. İranlı muhalif Ali Abbasi, bir müddetdir ülkesinden uzakta sinema yapmaya çalışıyor. Üç sene evvel, yönettiği “Border/Sınır”, İsveç’in Oscar temsilcisi olmuştu. “Kutsal Örümcek” de önümüzdeki sene bu sefer Danimarka’yı En Güzel Memleketler arası Sinema kategorisinde temsil ediyor. Sinemanın çekimlerinin Türkiye’de yapılmasının planlandığı lakin müsaade alınamayınca rotanın Ürdün’e çevrildiği yazılıyor haberlerde.
2000-2001 yılları içinde İran’ın kutsal Meşhed kentinde 16 seks çalışanını öldüren seri katil Said Hanai’nin gerçek kıssasına dayanan sinema, her ne kadar 20 yıl öncesini ele alsa da televizyondaki İkiz Kuleler, kimi aksesuarlar vs. hariç neredeyse bugünde geçiyor güya. Zira adamların ceket ya da gözlük modelleri değişse bile İran İslam Devrimi’nden beri yani 40 küsur yıldır bayanların yaşantısından ve örtülerinden geçen vakti anlamak mümkün değil; her şey tıpkı kalmış gibi…
Asghar Farhadi’nin sakin ve şiddeti hissettirmeyen üslubunun baskın olduğu günümüz İran sineması için çok olağan dışı bir imal “Kutsal Örümcek”. Büsbütün kural koyucu erkeklerle çevrili bir dünyanın iki farklı yüzünü izliyoruz. Gazeteci Rahimi, daha evvel çalıştığı yerdeki üstünün kendisini taciz etmesi üzerine “namus”u sorgulanan bir gazeteci. Sinemadaki öldürülen bayanlar ise İran’ın pek gösterilmeyen, idarenin eleştirdiği Batı ile ortak meselelerde buluştuğu seks işçiliğinin yüzü. Ali Abbasi, Batılı meslektaşları üzere cinayetleri sert, tahammülü sıkıntı biçimde yansıtmaktan çekinmiyor. Rahimi’yi resmederken ise saçlarını açıp ojesini süren, kendi ayakları üzerinde duran, erkek tahakkümünü sorgulayan, güya bugünün İran’ından bir bayan portresi çiziyor.
Seri katil Said Hanai ise İran-Irak Savaşı gazisi. Savaştan kahraman olarak döndükten daha sonra gerçek ömürde inşaat personelliği yapan ortalama bir beşere dönüşmüş. meğer hayatının bu kadar sıradan olamayacağını düşünüyor, savaş vaktinin erkini bugünde de arıyor. Seks emekçilerini öldürerek dinin kahramanı olmaya, toplumu temizlediğine inanıyor. Dışarıdan bakıldığında ise halim selim bir aile reisi, çocuklarını seven bir baba… Sinemanın bu noktada belgeselmiş üzere tek taraflı olmayan, gerçekçi, gözlemci bir bakış sunmaya çalıştığını söylemek mümkün.
Toplumsal eleştiri
Mahkeme kısmından itibaren ise “Kutsal Örümcek” farklı bir sinemaya dönüşüyor, hatta Farhadi’nin üslubuna yakınlaşıyor. Daha doğrusu ikinci bir sinema izliyormuşuz üzere hissettiriyor. Birinci kısımdaki kişisel tenkit, bu kısımda toplumsal tenkide evriliyor zira. Toplumun Said’i katil olarak görmemesi, tam bilakis onu sahiplenmesi toplumsal yozlaşma ve insan hayatının değersizleştirilmesi açısından epey şey söylüyor lakin bunu fazlaca kısa bir müddetye sığdırmaya çalışıyor. Bayan cinayetlerini ayrıntılıca yansıtırken asıl kıymetli kısım olan bu mahkeme ve toplumun kabahat iştiraki problemi süratlice finale bağlanıyor. Yeni kuşaklara aktarılan miras ise öbür bir sinemanın konusu olacak kadar hassas. Final de Rahimi’nin gayretini boşa düşürür nitelikte ve bugünün direnişçi bayanlarına verdiği bildiri da biraz havada kalıyor. Handikaplarına karşın coğrafya özelinde ilgiye kıymet bir imal “Kutsal Örümcek”. 2000’lerin başından bugüne değişen ve değişmeyenleriyle…
Kamera gerisinden önüne
Filmde gazeteci Rahimi’yi canlandıran ve bu performansıyla Cannes’da En Düzgün Bayan Oyuncu seçilen Zar Amir-Ebrahimi’nin farklı bir meslek seyahati var. 1981 doğumlu Ebrahimi tiyatro eğitimi alıyor, 2000’lerin başından itibaren televizyonda ve kısa sinemalarda oyunculuğa başlıyor. Abbas Kiarostami imzalı “Şirin”de salondaki izleyicilerinden birini oynamışlığı da var. 2006’da ise ismi, bu biçimdeki arkadaşı tarafınca sızdırılmış seks kaseti skandalında geçiyor. Bu olay niçiniyle ülkesini terk etmek durumunda kalıyor ve Fransa’ya yerleşiyor.
“Kutsal Örümcek”teki rolüne gelince… Kendisi aslında sinemanın cast yöneticisi. Rahimi’yi canlandıracak oyuncu ise sinemada başörtüsüz görünmekten çekinip projeden ayrılıyor. Ali Abbasi de başta fazla temiz ve yumuşak sözlü bulduğu Ebrahimi ile bir daha de deneme çekimi yapıyor. Ve daha sonrasında Ebrahimi’nin ve sinemanın seyahati Cannes Sinema Festivali’ne ve En Uygun Bayan Oyuncu Ödülü’ne ulaşıyor. Ebrahimi’nin yüzü; İran bayanın gücü, aklı ve direnişini sembolize ederek sinemanın en etkileyici özelliklerinden biri oluyor.
2000-2001 yılları içinde İran’ın kutsal Meşhed kentinde 16 seks çalışanını öldüren seri katil Said Hanai’nin gerçek kıssasına dayanan sinema, her ne kadar 20 yıl öncesini ele alsa da televizyondaki İkiz Kuleler, kimi aksesuarlar vs. hariç neredeyse bugünde geçiyor güya. Zira adamların ceket ya da gözlük modelleri değişse bile İran İslam Devrimi’nden beri yani 40 küsur yıldır bayanların yaşantısından ve örtülerinden geçen vakti anlamak mümkün değil; her şey tıpkı kalmış gibi…
Asghar Farhadi’nin sakin ve şiddeti hissettirmeyen üslubunun baskın olduğu günümüz İran sineması için çok olağan dışı bir imal “Kutsal Örümcek”. Büsbütün kural koyucu erkeklerle çevrili bir dünyanın iki farklı yüzünü izliyoruz. Gazeteci Rahimi, daha evvel çalıştığı yerdeki üstünün kendisini taciz etmesi üzerine “namus”u sorgulanan bir gazeteci. Sinemadaki öldürülen bayanlar ise İran’ın pek gösterilmeyen, idarenin eleştirdiği Batı ile ortak meselelerde buluştuğu seks işçiliğinin yüzü. Ali Abbasi, Batılı meslektaşları üzere cinayetleri sert, tahammülü sıkıntı biçimde yansıtmaktan çekinmiyor. Rahimi’yi resmederken ise saçlarını açıp ojesini süren, kendi ayakları üzerinde duran, erkek tahakkümünü sorgulayan, güya bugünün İran’ından bir bayan portresi çiziyor.
Seri katil Said Hanai ise İran-Irak Savaşı gazisi. Savaştan kahraman olarak döndükten daha sonra gerçek ömürde inşaat personelliği yapan ortalama bir beşere dönüşmüş. meğer hayatının bu kadar sıradan olamayacağını düşünüyor, savaş vaktinin erkini bugünde de arıyor. Seks emekçilerini öldürerek dinin kahramanı olmaya, toplumu temizlediğine inanıyor. Dışarıdan bakıldığında ise halim selim bir aile reisi, çocuklarını seven bir baba… Sinemanın bu noktada belgeselmiş üzere tek taraflı olmayan, gerçekçi, gözlemci bir bakış sunmaya çalıştığını söylemek mümkün.
Toplumsal eleştiri
Mahkeme kısmından itibaren ise “Kutsal Örümcek” farklı bir sinemaya dönüşüyor, hatta Farhadi’nin üslubuna yakınlaşıyor. Daha doğrusu ikinci bir sinema izliyormuşuz üzere hissettiriyor. Birinci kısımdaki kişisel tenkit, bu kısımda toplumsal tenkide evriliyor zira. Toplumun Said’i katil olarak görmemesi, tam bilakis onu sahiplenmesi toplumsal yozlaşma ve insan hayatının değersizleştirilmesi açısından epey şey söylüyor lakin bunu fazlaca kısa bir müddetye sığdırmaya çalışıyor. Bayan cinayetlerini ayrıntılıca yansıtırken asıl kıymetli kısım olan bu mahkeme ve toplumun kabahat iştiraki problemi süratlice finale bağlanıyor. Yeni kuşaklara aktarılan miras ise öbür bir sinemanın konusu olacak kadar hassas. Final de Rahimi’nin gayretini boşa düşürür nitelikte ve bugünün direnişçi bayanlarına verdiği bildiri da biraz havada kalıyor. Handikaplarına karşın coğrafya özelinde ilgiye kıymet bir imal “Kutsal Örümcek”. 2000’lerin başından bugüne değişen ve değişmeyenleriyle…
Kamera gerisinden önüne
Filmde gazeteci Rahimi’yi canlandıran ve bu performansıyla Cannes’da En Düzgün Bayan Oyuncu seçilen Zar Amir-Ebrahimi’nin farklı bir meslek seyahati var. 1981 doğumlu Ebrahimi tiyatro eğitimi alıyor, 2000’lerin başından itibaren televizyonda ve kısa sinemalarda oyunculuğa başlıyor. Abbas Kiarostami imzalı “Şirin”de salondaki izleyicilerinden birini oynamışlığı da var. 2006’da ise ismi, bu biçimdeki arkadaşı tarafınca sızdırılmış seks kaseti skandalında geçiyor. Bu olay niçiniyle ülkesini terk etmek durumunda kalıyor ve Fransa’ya yerleşiyor.
“Kutsal Örümcek”teki rolüne gelince… Kendisi aslında sinemanın cast yöneticisi. Rahimi’yi canlandıracak oyuncu ise sinemada başörtüsüz görünmekten çekinip projeden ayrılıyor. Ali Abbasi de başta fazla temiz ve yumuşak sözlü bulduğu Ebrahimi ile bir daha de deneme çekimi yapıyor. Ve daha sonrasında Ebrahimi’nin ve sinemanın seyahati Cannes Sinema Festivali’ne ve En Uygun Bayan Oyuncu Ödülü’ne ulaşıyor. Ebrahimi’nin yüzü; İran bayanın gücü, aklı ve direnişini sembolize ederek sinemanın en etkileyici özelliklerinden biri oluyor.